Preek 16e zondag (jaar C). Gen. 18, 10-10. Engelen bezoeken Abraham.

Mijn vrouw en ik hebben onze vakantie gevierd in Zuid-Frankrijk, niet ver van Nice. Daar, in Nice, staat een museum dat wij graag wilden bezoeken, namelijk het Musée National Marc Chagall. Marc Chagall (1887-1985) was een joods-Russische kunstschilder. Hij heeft vele prachtige schilderijen nagelaten, waarop hij niet alleen Bijbelse geschiedenis weergeeft, maar ook zijn persoonlijke geschiedenis en de ervaringen van de Tweede Wereldoorlog heeft verwerkt, vaak samen in één schilderij. In Nice hangen een aantal van deze werken. Het museum werd opgericht toen Chagall zelf nog in leven was en hij heeft zich dan ook met het ontwerp van het museum bemoeid. Een aantal schilderijen heeft hij zelfs speciaal voor dit museum gemaakt.

Eén van deze schilderijen heeft als thema de eerste lezing van vandaag: het bezoek van de drie mannen aan Abraham. Deze drie vreemdelingen zitten aan een tafel en Abraham staat erbij. Vele schilders hebben afbeeldingen gemaakt van personen (vaak mannen) aan een tafel. Denk aan De Staalmeesters van Rembrandt, De Regenten van het St. Elizabeth Gasthuis van Frans Hals of het Laatste Avondmaal van Leonardo Da Vinci, waarbij Jezus met zijn leerlingen allemaal aan één kant van de tafel zitten. Dat laatste lijkt me onpraktisch, maar zodoende zien wij ze als toeschouwer allemaal van voren. Bij al deze schilderijen zitten de personen achter de tafel. Chagall pakt het anders aan. Hij heeft de drie mannen – die hij als engelen met vleugels heeft afgebeeld – aan de voorzijde van de tafel gezet. Je ziet ze als toeschouwer op hun rug.

Vanuit het perspectief van Abraham, die wij wél in het gezicht zien, kijken deze engelen hem dus aan. Abraham ziet hen niet op de rug en ziet in principe dus ook niet de vleugels die zij hebben. Voor hem zijn het drie mannen, voor ons als kijker zijn het engelen. En dat is veelbetekenend. Eén uitleg is dat Chagall de kijker in de joodse traditie plaatst: het is niet aan de mens om God, hier vertegenwoordigd door de engelen, te zien van aangezicht tot aangezicht. Abraham heeft dat voorrecht wel, maar het is de vraag of hij dat weet, aangezien hij niet de vleugels kan zien op de ruggen van de mannen.

Het schilderij laat nog iets anders zien dat essentieel is in het verhaal over het bezoek van de drie vreemdelingen. Je hebt in het leven namelijk altijd te maken met een voorkant en een achterkant, met een zichtbare en een onzichtbare zijde, met het feitelijke en het mystieke, met het kennen en het geloven. De moderne mens richt zich met name tot de voorkant. In de huidige cultuur wordt dat zelfs gestimuleerd. Het is zien en gezien worden, en dan vooral de voorkant, de opgesmukte kant, de etalage, het belang dat wij hechten aan wetenschap en statistiek. De achterkant van het bestaan, met al zijn pijn en leegte, de lelijke kant, de kant waarvoor we ons schamen, houden we angstvallig verborgen.

Abraham ziet beide zijden. Hij is niet voor niets ons aller aartsvader. Hij ziet verder en weet dat deze mannen niet zomaar vreemdelingen zijn. Chagall heeft de vleugels van de engelen groot en wit geschilderd. Ze spatten van het doek. Abraham ziet dat en handelt ernaar. Dat blijkt in hoe hij antwoordt op zijn roeping: hij verlaat zijn land en familie, omdat hij een stem heeft gehoord. Degene die tot hem sprak, kon hij niet zien, maar hij vertrouwde op diens Woord. Hij zou een land krijgen waar het goed is om te wonen, een land dat gekenmerkt wordt door openheid en gastvrijheid, een land waar je met vreemdelingen aan tafel kunt zitten, een land waar je als engelen er voor elkaar kunt zijn.

Zou dat land ooit werkelijkheid worden? Het huidige Midden-Oosten laat ons alles behalve dat zien. Het verhaal van Abraham met de drie mannen, dat Chagall zo treffend heeft geschilderd, houdt ons een spiegel voor. Zien wij alleen de voorkant van het leven? Durven we de achterkant niet aan? We weten van de oorlogen die gevoerd worden, maar we zwijgen. We zien de ellende in het Midden-Oosten, maar zappen weg. Ook ik… We zien de vluchtelingen alleen naar hun voorkant. Als je blik zo eenzijdig is, dan zie je alleen problemen en overlast en zeg je: vol is vol. Echter, aan de achterkant zitten hun verhalen, ervaringen, afwijzingen, teleurstellingen, de lange weg die zij hebben afgelegd. 

Wat ook aan de achterkant zit, zijn de vleugels van de engelen. Chagall heeft die vleugels voor ons als kijker zeer opzichtig afgebeeld. Voor ons als kijker is er geen twijfel mogelijk: het zijn engelen die God vertegenwoordigen. Daarmee wil Chagall zeggen: ook God toont zich aan de achterkant. God is niet te zien in de etalages van onze samenleving, niet in de make-up van de moderne mens, niet in statistieken en business-modellen, niet in de vele likes die we elkaar geven op social media. God toont zich aan de achterzijde, in het mystieke en het verborgene, in dat wat aan ons kennen en weten voorbij gaat.

Drie vreemdelingen bezoeken Abraham. Hij weet: dit zijn meer dan vreemdelingen, want er liggen veertjes op de grond. Dit kunnen wel eens engelen zijn, dit kan een bezoek van God zijn. Abraham kan dit vermoeden, omdat hij oog heeft voor de achterkant. Zijn wij een land van vriendschap en gastvrijheid, waar je met vreemdelingen aan tafel kunt zitten, een land en een continent waar je als engelen voor elkaar kunt zijn? We hebben nog een hele weg te gaan. Kijk eens naar de achterkant van het leven. Daar is God. Door Christus, onze Heer. Amen.

Diaken Franck Baggen