Preek 3e zondag v/d Advent (jaar A). Zondag Gaudete. Mat. 11, 2-11. De twijfelende Johannes.

Twijfels hebben we allemaal, ook in ons geloof. De filosoof René Descartes (1596-1650) zei dat twijfel onze enige bestaanszekerheid is. Immers, je kunt aan alles twijfelen, behalve aan het feit dát je twijfelt. Sommigen schrikken van twijfels, vooral in het geloof. Bij de kleinste twijfel bekruipt menigeen een gevoel van schuld. Doe ik iets verkeerd? Heb ik het al die tijd niet goed begrepen? Wel, het overkomt de allerbesten! Ik geef drie voorbeelden:

Teresa van Lisieux (1873-1897): Eén van de grote heiligen uit de traditie van de Karmel-orde. Zij leed aan tuberculose. Aan het eind van haar korte leven (ze werd slechts 24 jaar) kampte ze met geloofstwijfel. Ze noemde deze periode de ‘donkere nacht van het geloof’.

Moeder Teresa (1910-1997): Wat zij voor elkaar heeft gekregen spreekt nog steeds tot ieders verbeelding: een congregatie met 4000 zusters in 123 landen die zich ontfermen over de allerarmsten. Zo krachtig als haar voorbeeld is, zo groot waren haar twijfels. Zij ervoer een diepe stilte en eenzaamheid in het gebed. Ze stond, zo schreef iemand eens, zó dicht bij het Licht van Christus, dat het haar verblindde en ze het Licht niet kon zien.

Paus Franciscus (1936-2025): Voor velen was hij een vaderfiguur. Zijn populariteit reikte tot ver buiten de katholieke kerk. Hij gaf de armen en misdeelden een stem en zette belangrijke veranderingen in de Kerk in gang, zoals het synodale proces. Wat weinigen weten is dat ook hij leed aan twijfel. Die kon hij niet overwinnen, zei hij eens in een interview, daarom omarmde hij zijn twijfels en nam ze mee op zijn geloofsweg.

Iemand die ook in dit rijtje past is Johannes de Doper. Het beeld dat wij van hem hebben is die van een man met een onwrikbaar geloof. Rotsvast staat hij in zijn prediking van Jezus. Farizeeërs en Sadduceeën zet hij op hun nummer. Wie het maar wil weten zegt hij de weg vrij te maken voor de komende Messias. Hij doet dat zo goed, dat hij niet alleen velen tot bekering brengt, maar zelf ook volgelingen en leerlingen krijgt. Ze vinden in hem een standvastige profeet die heilig gelooft in de vervulling van Gods beloftes aan Israël.

Maar zo standvastig lijkt hij niet. In de gevangenis begint hij te twijfelen. Hoe kan hij nu gevangen zitten, terwijl de Messias vrijheid brengt? En bovendien, nu Jezus er is, lijkt het wel of er niets verandert: er is nog steeds strijd, mensen staan elkaar nog steeds naar het leven, machthebbers gaan door met hun machtspelletjes, Farizeeërs blijven de Wet naar hun hand zetten. En daar bovenop gaat Jezus openlijk om met tollenaars en zondaars. Hij ontfermt zich zelfs over deze mensen en schenkt vergiffenis aan hen die dat niet verdienen. Waar is nu het oordeel? Waar is de gerechtigheid?

Jezus verwijst naar de effecten van zijn verkondiging. Waar Johannes om zich heen kijkt en niks ziet veranderen, daar wijst Jezus om zich heen en noemt alles wat er verandert. In dat wat Jezus bewerkstelligt, openbaart God zijn genade. We zijn geneigd in alles wat we doen en zeggen onze blik horizontaal te houden. Wat is het effect van mijn werk, mijn inzet, mijn verkondiging? In veel, zo niet alles wat je doet, zie je weinig verandering. De wereld vandaag is dezelfde als die van gisteren. Dan kan twijfel toeslaan. Johannes is sterk in zijn eigen waarheid gaan geloven, namelijk dat Jezus een Rechter is die het Oordeel brengt. Hij verliest daarmee uit het oog wat, en vooral wie de ware Messias is.

Jezus kijkt anders. Hij ziet niet eerst horizontaal, maar verticaal. Zijn blik begint vanuit God. Hij wijst op de effecten van zijn werk, die Hij tot stand brengt in voortdurende interactie met zijn hemelse Vader. Als je dat niet in ogenschouw neemt, zie je geen veranderingen. Je kunt met alles wat je doet, op je werk, in je gezin, op school, in je studie, in de kerk, enzovoort, de blik op God verliezen. Je kunt in je eigen waarheden klem komen te zitten. Bij de minste tegenslag zakt de moed je in de schoenen. Dan zink je, net als Petrus, in het water en schreeuw je: Heer, help mij! Jezus zal dan zeggen: kleingelovige! (Mat. 14).

De vraag die Johannes de Doper stelt is een zeer goede vraag. Sterker, het is een vraag die je jezelf regelmatig moet stellen. Is de Messias die wij belijden de ware of hebben we een ander te verwachten? Deze vraag stelt Jezus namelijk in de gelegenheid om te wijzen op zijn werken. Hij is immers niet los van zijn werken te zien. Als je wat Jezus zegt en doet loskoppelt van wat dat bewerkstelligt, dan verandert Hij in een abstracte figuur, een interessante historische persoon, een studieobject en meer van dat soort generalisaties. Het risico is ook dat Jezus verandert in een weerspiegeling van je eigen fantasieën en obsessies.

Paus Franciscus kende twijfels in zijn geloof. Die kon hij niet overwinnen, maar wel omarmen. Misschien daarom dat de paus steeds wees op het werk dat Jezus verricht. Geloven doe je niet pas nadat al je vragen zijn beantwoord en elke twijfel is weggenomen. Paus Franciscus zei eens: “Twijfel is ruimte maken voor God te midden van je eigen, stellige zekerheden”. We zitten vaak vast in onze eigen zekerheden, maar de enige zekerheid is Christus en de werken die Hij verricht. Geloven is (durven) zien wat Hij in jou bewerkstelligt. Johannes de Doper is de grootste onder de profeten, zegt Jezus. Maar, zo voegt Hij eraan toe: niettemin is de kleinste in het Koninkrijk der hemelen groter dan hem. Die kleinste mag jij zijn, mét je twijfels. Je mag je in Hem verheugen. Gaudete! Door Christus, onze Heer. Amen.

Diaken Franck Baggen